Milyonlar elektriksiz kaldı
İspanya ve Portekiz, bu hafta yaşanan geniş çaplı elektrik kesintisiyle sarsıldı. Pazartesi günü yaşanan olayda milyonlarca kişi saatlerce elektriksiz kalırken, Madrid'in Barajas Uluslararası Havalimanı'ndan telekomünikasyon altyapısına kadar birçok kritik sistem devre dışı kaldı. Hatta Andorra ile İspanya sınırındaki bazı Fransız yerleşimlerinde de elektrik kesintileri bildirildi.
Kesintinin kesin nedeni henüz netleşmedi. Ancak yerel medyada yer alan haberler, İber Yarımadası’ndaki ulusal şebekeleri etkileyen Avrupa genelindeki elektrik altyapı sorunlarına işaret ediyor. Avrupa'nın bir zamanlar gurur kaynağı olan enerji sisteminin bugünlerde ciddi bir sınavdan geçtiği artık sır değil.
AB'nin enerji stratejisinde büyük açıklar
Avrupa Birliği uzun süredir elektrifikasyonu, fosil yakıtlara -özellikle de Rusya’dan gelen petrol ve gaz kaynaklarına- bağımlılığı azaltmanın anahtarı olarak görüyor. Ancak son yaşananlar, sadece arz kaynaklarının çeşitlendirilmesinin yeterli olmadığını, altyapının dayanıklılığının da bir o kadar kritik olduğunu gösterdi.
Avrupa İletim Sistemi Operatörleri Ağı (ENTSO-E) Başkan Yardımcısı Asta Sihvonen-Punkka, geçen hafta yaptığı açıklamada, "Bu tehditler artık bize daha yakın hale geliyor ve altyapının güvenliğini ve dayanıklılığını nasıl artıracağımıza gerçekten dikkat etmemiz gerekiyor," diyerek uyarıda bulundu. Baltık Denizi'ndeki sabotaj girişimleri, enerji altyapısının siber ve fiziksel saldırılara ne kadar açık olduğunu gözler önüne serdi.
Yavaş yatırımlar ve geciken reformlar
Avrupa Komisyonu yetkilileri, elektrik şebekesinin modernize edilmesi için uzun süredir yatırım yapılması gerektiğini dile getiriyor. Ancak gerçekte, projeler ağır ilerliyor. AB'nin Enerjiden Sorumlu Genel Müdürü Ditte Juul-Jorgensen, "Daha fazla yatırıma ihtiyacımız olduğu bir gerçek," diyerek bu yavaşlığı açıkça kabul etti.
Yatırımların eksikliği sadece arz güvenliğini değil, fiyat istikrarını da tehdit ediyor. Güneydoğu Avrupa’da geçen yıl yaşanan dramatik fiyat dalgalanmaları, altyapı eksikliklerinin halk üzerindeki doğrudan etkisini gözler önüne serdi. Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis'in, Komisyon Başkanı Ursula von der Leyen'e yazdığı mektupta, Macaristan’da elektrik fiyatlarının megavat saat başına 1.000 euroya yaklaştığı, komşu Avusturya'da ise sadece 61 euro olduğu hatırlatıldı. Miçotakis, böylesine karmaşık ve şeffaf olmayan bir sistemin vatandaşlara anlatılamayacağını ve bunun "siyasi olarak kabul edilemez" olduğunu vurguladı.
Altyapı savunması: Bir sonraki cephe
Modern savaşlar artık sadece cephede değil, altyapı hatlarında da kazanılıyor veya kaybediliyor. Ukrayna’daki enerji altyapısına yapılan saldırılar, Avrupa için adeta bir uyarı oldu. AB'nin enerjiden sorumlu düzenleyici kurumunun başkanı Christian Zinglersen, enerji sistemlerine "daha fazla gevşeklik ve fazlalık" eklemenin gerektiğini, ancak bunun önemli maliyetler getireceğini belirtti.
Buna rağmen, Zinglersen şöyle sordu: "Pek çok ülkede GSYH’nin yüzde 3-5’ini güvenlik ve savunmaya ayırıyoruz. Öyleyse enerji altyapısında da benzer bir yaklaşım neden radikal olsun?"
Bu yaklaşım doğrultusunda, AB 2025 yılı bitmeden, kritik ham madde, bileşen ve teknoloji stoğu yapacak bir strateji hazırlıyor. Bu adım, acil durumlarda sistemlerin hızlıca tamir edilmesini ve dış müdahalelere karşı Avrupa'nın daha dirençli hale gelmesini amaçlıyor.
Fiyatları düşürmek için şebeke reformu şart
Elektrik fiyatlarının AB genelinde yüksek seyretmesi, altyapının sadece güvenlik değil, ekonomik açıdan da kritik bir mesele olduğunu kanıtladı. AB'nin 'Uygun Fiyatlı Enerji Eylem Planı' kapsamında, yaz aylarına kadar sınır ötesi şebeke tarifelerinin uyumlaştırılması için bir öneri hazırlanacak. Gerekirse bu adımlar mevzuatla desteklenecek.
AB'nin karmaşık ve parçalı elektrik piyasası, hem güvenlik hem de fiyat istikrarı açısından artık sürdürülebilir görünmüyor. Şebeke yatırımları hızlandırılmazsa ve altyapı modernize edilmezse, gelecekte daha fazla elektrik kesintisi ve daha ağır ekonomik sonuçlar kaçınılmaz olacak gibi görünüyor.
